Lễ hội công cộng Badnjak

Chặt badnjak ở làng Tovariševo

Phong tục badnjak lúc đầu chỉ diễn ra trong gia đình đã dần chuyển thành nghi lễ chung của làng xóm. Dưới thời Vương quốc Serbia, nghi lễ này lần đầu được tổ chức trong doanh trại, giúp binh lính đóng quân vào dịp Giáng Sinh được hưởng không khí lễ hội một cách đơn sơ. Sang thời Vương quốc Nam Tư, tục badnjak được chuẩn hóa thành nghi thức quân đội và tiếp tục thực hiện. Trong ngày Giáng Sinh, một sĩ quan được chọn ra chỉ huy các đơn vị đồn trú thành một đám rước long trọng trên lưng ngựa với âm nhạc đi kèm. Dân thường và những người thuộc tổ chức dân sự cũng được tham gia đám rước tới khu rừng gần nhất để lấy badnjak. Họ chặt một lượng cây đã tính từ trước, dành cho hoàng cung, cho gia đình các quan tướng, cho chỉ huy cao tuổi nhất trong đồn, và cho từng chỉ huy đoàn quân riêng. Khi badnjak về đến doanh trại sẽ có diễn văn chào đón.[25]

Số lượng dân sự tham gia lễ rước Giáng Sinh quân sự tăng dần theo năm, nên dần trở thành một lễ hội quốc gia. Vào thập niên 1930, tục đặt badnjak đã trở thành một nghi thức cung đình. Đại diện quân đội sẽ tiến hành nghi thức trong một căn phòng hoàng gia có lò sưởi, nhà Karađorđević giữ vai trò chủ nhà. Cuối thập niên 1930, ở một số vùng của Vương quốc Nam Tư, chủ yếu tại Vojvodina và Montenegro, badnjak được đặt giữa quảng trường hoặc ngã tư đường chứ không nằm trong doanh trại nữa. Một linh mục sẽ chủ trì trước mặt quân đội và dân thường. Tập tục này tượng trưng cho khối đại đoàn kết nhà nước, nhà thờ và dân chúng, nhưng việc này chấm dứt khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ.[25]

Trong thời kỳ xã hội chủ nghĩa Nam Tư, các nghi lễ tôn giáo bị đàn áp. Vào giữa thập niên 1980, nghi thức tôn giáo theo phong cách mới được tái lập trong nội bộ gia đình, rồi dần sau đó mới xuất hiện nơi công cộng. Đầu thập niên 1990, Giáo hội Chính thống giáo Serbia và các cộng đồng địa phương đã tổ chức lễ Giáng Sinh công khai, thường gồm ba phần cơ bản: chuẩn bị, nghi lễ và phần hội vui. Công tác chuẩn bị bao gồm đi chặt badnjak, đưa đến cổng nhà thờ, trang hoàng và các việc khác để vào lễ. Nghi lễ bao gồm phần thờ phượng buổi tối, đặt badnjak lên đống lửa trước cổng nhà thờ, ban phúc hoặc thánh hiến badnjak, có chương trình hát lễ và ngâm vịnh. Một số nơi không đốt ở cổng nhà thờ mà tại những nơi phù hợp trong làng hay thị trấn. Phần hội vui mừng sẽ tập hợp tất cả mọi người cùng quây quần bên đống lửa. Lễ hội sẽ có những khác biệt tùy theo truyền thống các vùng khác nhau.[25]

Đốt badnjak ở cổng nhà thờ làng Jablanica

Hoạt động chính của phần chuẩn bị là đi lấy badnjak. Việc này có thể do một người thực hiện, nhưng thường thì tổ chức thành một đám rước có cả ngựa, xe đi cùng. Badnjak được chọn thường là cây sồi hoặc cử cao, còn lá khô. Có thể họ chặt một cây, nhưng đôi khi cũng là ba cây tượng trưng cho Chúa Ba Ngôi. Một số nghi thức dân gian có thể được thực hiện khi chặt cây. Một lượng lớn cành badnjak nhỏ thường được chuẩn bị trước và phát cho tín hữu tập trung tại cổng hay trong nhà thờ. Một số nơi có nghi lễ rước badnjak về trên xe hàng. Tới nhà thờ cũng vậy, có thể chỉ cần đặt trước cổng không cần bất kỳ nghi thức nào nhưng phong tục ở một số vùng Cộng hòa SrpskaVịnh Kotor thì việc này cũng thành sự kiện náo nhiệt.[25]

Phần lễ là hoạt động chính. Đầu tiên là lễ thờ phượng buổi tối, thời gian và sắp xếp tiết mục trong lễ khác nhau tùy từng nơi. Có những nơi vào cuối lễ, bánh kẹo được ném lên rơm rải trên nền nhà thờ, còn lũ trẻ nhảy vào lượm nhặt. Việc đặt badnjak lên đống lửa trước cổng nhà thờ thường được thực hiện sau khi đọc kinh, do linh mục hoặc những giáo dân đáng kính đảm nhiệm. Trước đó, badnjak có thể được rước quanh nhà thờ. Nếu có nhiều badnjak thì chúng được xếp thành hình thập giá. Rồi đến lượt tất cả mọi người đặt những cành badnjak nhỏ của mình. Linh mục sẽ thực hiện nghi thức thánh hóa hoặc ban phúc cho badnjak, rẩy hạt lúa mì lên, đốt badnjak trong khi hát thánh ca chúc mừng Giáng Sinh, rồi rót rượu vang hoặc mật ong lên, và có bài cầu nguyện dành riêng cho dịp này. Một số nơi, nghi thức thánh hóa thực hiện bằng cách rẩy nước phép, trước hoặc sau khi đặt badnjak vào để đốt, nên tùy vào thứ tự mà tiến hành ở trong hay nơi cổng nhà thờ.[25]

Phần nghi lễ kết thúc bằng một bài giảng ngắn của linh mục cùng một vài tiết mục kéo theo, thường là ca đoàn hoặc nghệ sĩ hát thánh ca về Giáng Sinh và badnjak. Ở Montenegro, vĩ cầm tấu lên để hát 10 điệu khúc dân gian. Tiếp theo là phần hội: mọi người quây quần bên đống lửa, uống rượu hoặc trà nóng, một số nơi còn có đồ ăn kiêng vì mùa chay Giáng Sinh còn tiếp diễn đến ngày Giáng Sinh hôm sau. Khi đã xong, mọi người mang các cành badnjak nhỏ về nhà và giữ cho đến Giáng Sinh năm tới.[25]

Trong hoàn cảnh Nam Tư xã hội chủ nghĩa đàn áp phần lớn các hoạt động tôn giáo công cộng kéo dài đến tận đầu thập niên 1990, những người Serb di cư và con cháu họ tại Hoa Kỳ vẫn giữ được các nghi lễ này. Badnjak được thực hiện tại các nhà thờ Chính thống giáo Serbia ở Hoa Kỳ từ lúc ấy[26][27] cho đến ngày nay.[28]

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Badnjak http://harrybg.blogspot.com/2007/10/blog-post_13.h... http://www.jat.com/active/sr-cyrillic/home/main_me... //www.worldcat.org/issn/0887-9346 http://www.cultinfo.ru/arts/folk/demo/books/uspens... https://books.google.ba/books?id=Ri4sbTiMKN4C https://books.google.com/books?id=I8ozAQAAMAAJ https://books.google.com/books?id=N_IXHrXIsYkC&pg=... https://books.google.com/books?id=_NcbAAAAMAAJ https://books.google.com/books?id=hrQDAAAAYAAJ https://books.google.com/books?id=hrQDAAAAYAAJ&pg=...